Η
ΤΣΙΠΑ ΚΑΙ ΟΙ ΞΕΤΣΙΠΩΤΟΙ
Μαθαίνοντας και ζώντας ελληνικά
Ταπεινός υπηρέτης της Ελληνικής γλώσσας, πολύ συχνά
προστρέχω στη βοήθεια των ειδικών τόσο
για να εμπλουτίσω τις προσωπικές μου γνώσεις όσο και, κυρίως, για να ερμηνεύσω
λέξεις και χαρακτηρισμούς, που κυριαρχούν στη σύγχρονη ζωή της χώρας μας. Δεν
θα πρωτοτυπήσω αν δηλώσω ότι οι κυρίαρχες λέξεις της τελευταίας διετίας είναι
Τσίπρας και τσίπα, σε σημείο να περνάνε σε δεύτερη μοίρα και τα μνημόνια [ 3ο
και ενδεχομένως 4ο]. Παρά την τεράστια διαφορά τους, αφού το πρώτο
είναι το
επώνυμο του Πρωθυπουργού της χώρας ,ενώ το δεύτερο χαρακτηρισμός του
φιλότιμου, της συστολής και της ντροπής, δομικά τα χωρίζει μόνο ένα γράμμα, το
υγρό σύμφωνο [ρ].
Με βάση λοιπόν αυτόν τον σαφή διαχωρισμό και για να
αποφύγουμε την ενδεχόμενη σύγχυση που προκαλεί η ηχητική τους ομοιότητα ,
θέλησα να τα βάλω σε κάποια τάξη, ώστε να ξεκαθαρίσω και τις ουσιαστικές τους ταυτίσεις.
Αν πούμε, για παράδειγμα, ότι ‘’ οι Έλληνες δεν έχουν τσίπα’’, σημαίνει ότι είναι αδιάντροποι, ξετσίπωτοι,
μπαμπέσηδες, ενώ αν πούμε ότι δεν έχουν Τσίπρα, σημαίνει ότι ο κ. Πρωθυπουργός έφυγε, το ‘’έσκασε’’ ή μας
τελείωσε. Επειδή όμως το τελευταίο – όπως άλλωστε δηλώνει και ο ίδιος –
αποκλείεται, αφού είναι προσκολλημένος στον θώκο του με ειδική κόλλα και την
κουτάλα της εξουσίας, περιορίζω την έρευνά μου, στο πρώτο, δηλαδή την προέλευση
και ερμηνεία της λέξης τσίπα, μπας και βρω κάποια εξήγηση που να ερμηνεύει τη
σύμπτωση.
Πριν εντρυφήσω σοβαρά στο θέμα ,το συζήτησα με ένα φίλο,
που έχει μια αδυναμία στην προφορά του [ρο] και με μπέρδεψε χειρότερα, γιατί η εκφορά και των δύο λέξεων έδινε το ίδιο
αποτέλεσμα ηχητικά και σκέφθηκα ότι ανάλογο ‘’κόλλημα’’ θα έχουν και οι φίλοι
μας οι Γάλλοι [υγροί ήχοι]. Δεν θέλω βέβαια να υπονοήσω ότι ο Γάλλος Πρόεδρος αγάπησε τόσο
πολύ τον πρωθυπουργό μας, παρασυρμένος από την ηχητική ταύτιση του ονόματός του
με την λέξη τσίπα, αλλά το έψαξα και αυτό. Είναι γνωστό ότι οι Γάλλοι είναι
ελληνομαθείς και δεν έχουν καταργήσει τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στα
σχολεία τους, δεν ήξερα όμως ότι η υπό
κρίση λέξη έχει τόσο βαθιές ρίζες και συνεπώς
μπορεί και αυτό να έπαιξε το ρόλο του [ πέραν του Ελλάς- Γαλλία συμμαχία
και του σοσιαλιστικού αλληθωρισμού που αντιμετωπίζει εσχάτως ο ηγέτης μας ].
Ψάχνοντας λοιπόν
περισσότερο, έφθασα σε μια ενδιαφέρουσα ηλεκτρονική έκδοση του ιδρύματος
του αείμνηστου φίλου και πολιτικού Λάμπρου Ευταξία ‘’ Ο ΜΙΚΡΟΣ ΡΩΜΗΟΣ’’. Εκεί αναφέρονται στοιχεία ειδικών για την κυριολεκτική σημασία της λέξης τσίπα
και την ταύτιση της με τους Πελασγούς [επισυνάπτεται σχετικό κείμενο]. Οι αρχαίοι Έλληνες
συγγραφείς αναφερόμενοι στους λαούς αυτούς,
θεωρούσαν ότι προηγήθηκαν των Ελλήνων και υπήρξαν οι πρώτοι κάτοικοι της
σημερινής ελληνικής επικράτειας.
Ιδού λοιπόν, τι μπορεί να πάθει στη σύγχρονη Ελλάδα,
μια τόσο ιστορική και σημαντική λέξη που, πέραν των άλλων, αποτελούσε
πρόσθετη απόδειξη ότι οι κάτοικοι της
περιοχής ήσαν απόγονοι των Πελασγών. Αυτή
λοιπόν η λέξη έχει τελείως ‘’διαστραφεί’’ στην εποχή μας και θα αναφερθώ στο
φαινόμενο με συγκεκριμένα παραδείγματα, αρχίζοντας από τον εαυτό μου.
Όταν μικρός έλεγα τα συνήθη παιδικά ψεματάκια,
δεν με τρόμαζε η τιμωρία που δικαίως ακολουθούσε αλλά ότι, για να το διορθώσω
αναγκαζόμουν να προχωρήσω σε σοβαρότερα ψέματα για να τα καλύψω και αυτό δεν
είχε τελειωμό. Κοκκίνιζα, έχανα το κέφι μου και άρχιζαν να με κυνηγούν οι
τύψεις μου. Όλα αυτά για τα μικρά αθώα και ενίοτε κατά συνθήκη ψεματάκια και μένω με την απορία ‘’πώς νοιώθουν αυτοί που μας
κυβερνούν, με πρώτο και καλύτερο [στο ψέμα] τον πρωθυπουργό μας; Μπορεί το βράδυ να κοιμάται, ύστερα από τόσα
και τόσα ασύστολα και απαράδεκτα ψεύδη που έχει εκστομίσει;
Ας δεχτούμε λοιπόν σαν υπόθεση, ότι αναγκάστηκε να το κάνει σε
μια στιγμή αδυναμίας του. Μα είναι δυνατόν να κυβερνά μια χώρα ένας ‘’ψεύτης’’
όπως επισήμως τον αποκαλούν , όχι μόνο οι ξεγελασμένοι ψηφοφόροι του και μη αλλά το
σύνολο σχεδόν των Βουλευτών της αντιπολίτευσης και ίσως – από μέσα τους και
αρκετοί δικοί του - και μάλιστα μέσα στο
κοινοβούλιο, τον Ναό της Δημοκρατίας; Θα μου πείτε ότι εκείνος, σαν άθεος , δεν
έχει πρόβλημα με τον Ναό, με τη δημοκρατία όμως τι γίνεται ;
Υπάρχουν
δύο λύσεις ή τον αδικούν και πρέπει να βρει τρόπο – ακόμα και αθέμιτο – να τους
κλείσει τα στόματα, ή λένε την αλήθεια , αφού και ο ίδιος ουδέποτε αντέδρασε
για τον χαρακτηρισμό αυτόν καθ’ αυτόν. Στη δεύτερη περίπτωση όχι απλώς φεύγει αλλά δείχνει και τη
μεταμέλειά του, αφού με τη στάση του αποτελεί παράδειγμα προς αποφυγήν. Εκτός αν δεν έχει τσίπα, κάτι που δεν θέλω να
πιστέψω για τον Πρωθυπουργό όλων μας. Διότι, όπως μάθαμε από το
συνημμένο δημοσίευμα, η έλλειψη τσίπας δεν σημαίνει μόνο ντροπή και φιλότιμο αλλά και ‘’μειωμένη εθνική συγγένεια
με τους προγόνους μας’’ και αυτό δεν περιποιεί τιμή σε κανένα μας. Αντώνης Ταρνανάς
Και η «τσίπα»
έχει τη δική της ιστορία (που ξεκινά το 1883)
Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς
Είναι γνωστό πως οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία.
Έτσι, ακούμε τις τελευταίες ημέρες, συχνά πυκνά, τη φράση «μα δεν έχουν τσίπα»
ή «είναι ξετσίπωτοι»; Το ουσιαστικό «τσίπα» σημαίνει την πέτσα, την κρούστα
αλλά και την ντροπή. Δηλαδή όταν λέμε δεν έχουν τσίπα εννοούμε δεν ντρέπονται.
Παλαιότερα λεξικά έγραφαν πως τσίπα είναι ο λεπτός υμένας που περικαλύπτει
κάτι, ιδιαιτέρως δε παρέπεμπαν στην πέτσα του γάλακτος. Ήταν μια λέξη της
δημοτικής, η οποία χρησιμοποιούνταν σε διάφορα μέλη της Ελλάδας.
Μπήκε στο στόχαστρο των φιλόλογων το 1883, όταν τη χρησιμοποίησε σε άρθρο του ο
γνωστός γιατρός και διακεκριμένος περιηγητής Παναγιώτης Ποταγός (1838-1904)
(φωτό). Καταγόμενος ο ίδιος από τη Βυτίνα ισχυρίσθηκε ότι η λέξη «τζίπα», με
την έννοια του δόγματος, είναι πελασγική και η χρησιμοποίησή της ήταν μια
πρόσθετη απόδειξη πως οι κάτοικοι ήταν απόγονοι των Πελασγών.
Τη σκυτάλη πήρε ο επίσης γνωστός φιλόλογος Ιάκωβος Δραγάτσης (1853-1935).
Έγραψε, ότι κακώς ισχυρίστηκε ο Ποταγός πως η λέξη χρησιμοποιούνταν μόνον από
τους κατοίκους ενός μέρους της Πελοποννήσου, διότι ο ίδιος συναντούσε τη λέξη
να χρησιμοποιείται από κατοίκους των νησιών του Αιγαίου, ίσως δε να την
χρησιμοποιούσαν και σε άλλες περιοχές. Ανέφερε πως στη Σίφνο χρησιμοποιούσαν τη
λέξη «αποτσιπωμένος», εννοώντας τον αναιδή, δηλαδή εκείνον που δεν είχε τσίπα,
δέρμα, ντροπή. Για την αναίδεια χρησιμοποιούσαν τη λέξη «αποτσιπωσία», καθώς
και τις εκδοχές «ξετσίπωτος» και «ξετσιπωσία». Τη μόνη διαφορά που έβρισκε ο
Δραγάτσης ήταν πως δεν φερόταν απλά και μόνη της η λέξη, αλλά με συνθετικό και
πως η χρήση της ήταν μεταφορική αλλά εξαιρετικά εικονική και εκφραστική.
Πάντως, η λέξη καταγράφηκε στο καθημερινό λεξιλόγιο και σήμερα μάλλον όλοι
γνωρίζουν την τσίπα και τους ξετσίπωτους.
ΠΗΓΕΣ –
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Είναι γνωστό πως το μεγαλύτερο μέρος των δημοσιεύσεων στην εφημερίδα μας
αλλά και στον ιστότοπο www.mikros-romios.gr στηρίζεται σε αδημοσίευτες πηγές και είναι προϊόν
πρωτογενούς έρευνας.
Επειδή δεν είναι δυνατόν να παρατίθενται παραπομπές, λόγω του
δημοσιογραφικού χαρακτήρα των δημοσιεύσεων, οι ερευνητές που επιθυμούν να
εντρυφήσουν περισσότερο στα δημοσιευόμενα θέματα μπορούν να επικοινωνούν με το
Τμήμα Αρχειακών Μελετών του «Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών - Ιδρύματος
Βούρου-Ευταξία» (Tηλ: 210-3426833 και 210-3231397) ή
ηλεκτρονικά (info@mikros-romios.gr), ώστε να ενημερώνονται για
παραπομπές ή να συλλέγουν συμπληρωματικές πληροφορίες.