Η ΑΒΑΣΤΑΧΤΗ ΕΛΑΦΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ

           ΤΟ ‘’ΑΣΤΕΙΟ’’ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΑ ΤΟΥ 1968

 

Πρόκειται για δυο πασίγνωστα πια  βιβλία του Μίλαν Κούντερα, που στην επανέκδοση του πρώτου  άλλαξαν τη μετάφραση της τελευταίας λέξης, αντί του ‘’είναι’’  έβαλαν την ‘’ύπαρξη’’  και εγώ πρόσθεσα την Πράγα, όπου  διαδραματίζονται τα γεγονότα. Δεν θα ασχοληθούμε  με την λογοτεχνική ανάλυση του έργου αλλά με το πνεύμα και τις αλήθειες  που εκπέμπει ο συγγραφέας και στα παθήματα της πρωτεύουσας της πάλαι ποτέ Τσεχοσλοβακίας.

Ο Κούντερα υπήρξε μέλος του Κ. Κόμματος Τσεχοσλοβακίας από την αρχή της επιβολής του καθεστώτος και λόγω των θέσεων που συχνά διατύπωνε  κατά του κομμουνισμού και του σοσιαλισμού, διαγράφηκε πολλές φορές από το Κόμμα.

 Μαζί με άλλους μεταρρυθμιστές συγγραφείς συμμετείχε περιφερειακά στην Άνοιξη της Πράγας του 1968 .  Τη σύντομη αυτή περίοδο μεταρρυθμιστικών δραστηριοτήτων διέκοψε   η  εισβολή των στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία τον Αύγουστο του 1968. Ο Κούντερα παρέμεινε απόλυτα προσηλωμένος στη μεταρρύθμιση του  Κομμουνισμού και μαζί με τον συνάδελφό του  Βάτσλαβ Χάβελ. στήριξαν την πρωτοβουλία του Ντούμπτσεκ. Το γεγονός όμως που τον  έκανε ανεπιθύμητο και συντέλεσε στην οριστική του διαγραφή  από το Κόμμα  και την απαγόρευση του λογοτεχνικού του έργου.  υπήρξε η δημοσίευση του βιβλίου του το ‘’ΑΣΤΕΙΟ’’.

Για τους ίδιους περίπου  λόγους υπέστη τη δική του τιμωρία και ο τρισολυμπιονίκης Εμίλ Ζάτοπεκ, με την κατηγορία ότι είχε υπογράψει την ‘’κάρτα των 50 προσωπικοτήτων, κατά της εισβολής των στρατευμάτων του Συμφώνου Βαρσοβίας στη χώρα. Στην περίπτωσή του δεν αρκέστηκαν στην καθαίρεσή του από τον βαθμό του  επί τιμή Συνταγματάρχη και αρχιπροπονητού των εθνικών ομάδων στίβου αλλά  και την ‘’εξορία’’ του σε βενζινάδικο της ορεινής αλλόγλωσσης Σλοβακίας. Του αφαίρεσαν και τα τρία χρυσά Ολυμπιακά μετάλλια,  με την αιτιολογία ότι τα κατέκτησε υπό την επήρεια  της κομμουνιστικής ιδεολογίας. A PROPOS,  που λένε στο χωριό μου, θα επαναλάβω ότι την αναγνώριση της Σοβιετικής εισβολής είχαν πρώτοι και ίσως μοναδικοί, αναγνωρίσει το ΚΚΕ και το ΑΚΕΛ.

Βίωσα προσωπικά τα γεγονότα της εποχής του Αλεξάνταρ Ντούμπτεκ, υπηρετώντας στην Πρεσβεία μας στην Πράγα [1966-1971] και έχω  αναφερθεί εκτενώς σ’ αυτά. Είχα δε την μεγάλη τύχη να συναντήσω αμφότερους τους συγγραφείς και να μιλήσω μαζί τους, στις συχνές προσχηματικές συνάξεις των αντιφρονούντων   φοιτητών, στις εκδηλώσεις  της νέας παραγωγής της οικογενειακής  μπύρας [ όπως στη χώρα μας γίνεται με το ούζο και το τσίπουρο].

Ο Κούντερα, το 1968, που τα έργα του απαγορεύτηκαν από την τσεχική κυβέρνηση, μετά τη δημοσίευση του βιβλίου του το ‘’ΑΣΤΕΙΟ’’, έκανε το πρώτο του ταξίδι στο Παρίσι, όπου το 1975 μετανάστευσε  οριστικά. Ο δε Χάβελ, μετά την πτώση του κομμουνισμού  έγινε ο πρώτος Πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας και στη συνέχεια της ανεξάρτητης πλέον Τσεχίας.

Στο  ‘’Αστείο’’ ο συγγραφέας περιγράφει μια ερωτική  απόπειρα ενός φλερτ και  ένα αστείο. Ο ήρωας του  είναι  φοιτητής στο πανεπιστήμιο της Πράγας και πολιορκεί μια  φοιτήτρια, η οποία δεν έχει  αίσθηση του χιούμορ και τα παίρνει όλα στα σοβαρά.  Σε ένα ενθουσιώδες γράμμα της, του μεταφέρει τη χαρά της από την συμμετοχή της σε ένα επιμορφωτικό σεμινάριο του κόμματος στη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών. Εκείνος, για να την πειράξει, της στέλνει μία κάρτα όπου της γράφει τις φράσεις, «Ο οπτιμισμός είναι το όπιο του λαού! Το υγιές πνεύμα βρομάει βλακεία. Ζήτω ο Τρότσκι!

Μέσα  από την πλοκή του μυθιστορήματος, αναδύονται τα θέματα της ελευθερίας της έκφρασης, της πολιτικής διαπαιδαγώγησης, της κομματικής πειθαρχίας, της θεωρίας και  πράξης του αυταρχισμού,  του ελέγχου  της εξουσίας, των ιδεολογιών και  των ιδεών του κομμουνισμού και του σοσιαλισμού.

Δεν μπορώ να παραβλέψω την προβολή του έργου  και του ονόματος του Μίλαν Κούντερα την περίοδο της ανόδου στην εξουσία του ΠΑΣΟΚ. Ο Ελληνικός λαός άκουγε τόσο έντονα, ίσως για πρώτη φορά, για την ‘’αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι’’ . Σκέπτομαι ότι οι ‘’φιλολογούντες’’ ίσως είχαν διαβάσει μόνο  τα βιβλία του που είχαν περάσει την κομματική λογοκρισία και δεν διάβασαν η αγνοούσαν  το  ‘’ΑΣΤΕΙΟ’’, γιατί αργότερα σταμάτησαν κάθε σχετική αναφορά. 

Θα επικαλεστώ   τα λόγια της ‘’χηρευόμενης’’ προσωρινής οικιακής βοηθού του Λάμπρου Κωνσταντάρα, στο έργο ο στρίγκλος που έγινε αρνάκι και θα αναφωνήσω άτιμη ‘’κενωνία’’,  με τη γνωστή εμμονή της χώρας μας  στην επιλεκτική μνήμη.   Αντώνης